Voor 'Het Vervolg' reist Andrea Stultiens door Afrika. In de voetsporen van Paul Julien werkt zij aan een nieuw project. Dit is deel 1 van haar verslag.

Voordat ik op reis ging maakte ik kennis met een deel van de fotografische nalatenschap van chemicus en – hoe zullen we hem verder eens noemen – fotograaf, ontdekkingsreiziger, antropoloog Paul Julien (1901-2001). De tijd was beperkt. Daarom besloot ik om me te beperken tot de foto’s die Julien zelf gebruikte om zijn verhalen te illustreren en de negatieven die er ook zijn, de meer dan 20.000 prints, voor nu buiten beschouwing te laten. Waar ik goed naar keek, zijn de afbeeldingen in zijn boeken en de contrastrijke lantaarnplaatjes die keurig geordend in dozen in het archief van het Nederlands Fotomuseum stonden te wachten om opnieuw gezien te worden. De lantaarnplaatjes – diapositieven tussen twee glasplaatjes van ongeveer tien bij tien centimeter – hadden zo goed als geen context. Ik kreeg er, in tegenstelling tot het publiek waarvoor ze bedoeld waren, geen praatje van de maker bij, maar moest het doen met een wit kartonnen tabblaadje met een geografische of etnologische aanduiding. De komende tijd bezoek ik een aantal van de daarop genoemde landen, hoop ik mensen die horen bij de etnologische groepen te ontmoeten en kennis te maken met hun lezing van Juliens foto’s.

Lantaarnplaatjes uit de set ‘Nigeria Algemeen’ (Paul Julien, Collectie Nederlands Fotomuseum)

Er is veel veranderd in Nigeria

Nigeria is het meest dichtbevolkte land van Afrika. Het is het land van de olie, van de onrusten tussen het Islamistische Noorden en het Christelijke Zuiden. Het land waarin Lagos ligt, de snelst groeiende – en sinds kort grootste – stad van het continent. Het is ook het land dat het hoogste aantal etnografische groeperingen in Afrika binnen zijn grenzen heeft. Vanwege dit laatste gegeven kwam Paul Julien hier twee maal. Beide keren was dat vrij laat in zijn ‘Afrika-periode’, waarop ik een vervolg maak, die duurde van de late jaren twintig tot de vroege jaren zestig van de vorige eeuw. De Nigeria-reizen lijken in vergelijking tot zijn eerdere trips maar summier verslagen. Ze spelen geen grote rol in de radiopraatjes waar hij in Nederland een groot deel van zijn faam aan dankte, en worden niet beschreven in één van de vier boeken vol Afrikaanse avonturen die hij publiceerde. Wel deden de Nederlandse kranten uitgebreid verslag van zijn thuiskomst in 1950. “Geleerd Avontuur in Afrika. Dr. Julien prikte 1500 negers” kopt er een. “Bororo Nomaden hadden nog nooit een blanke gezien. Dr. Paul Julien stootte in Oost-Nigeria op resten van oude Hoogovens voor ijzerwinning” zegt een ander.

Paul Julien reisde rond met medewerking van de verschillende koloniale regimes. De landen waar hij doorheen trok waren door deze regimes gemaakt tot de eenheden die ze meestal nog steeds proberen te zijn. In het geval van Nigeria betekent dit dat een cultureel uiterst verdeelde bevolking het sinds de onafhankelijkheid in 1960 onder zelfbestuur met elkaar moet zien te rooien. Voeg daarbij nomadische volken in het noorden van het land die door klimaatveranderingen steeds verder naar het zuiden worden gedwongen, en je hebt een goed recept voor heibel. Ik kan dan ook niet naar het Noordoosten, waar Julien ‘zijn’ negers prikte, en ‘Hoogovens’ vond. Er worden daar nog wel eens aanslagen gepleegd, buitenlanders ontvoerd.

Ik behelp me dus in het zuiden van Nigeria. Doe navraag naar wat de foto’s laten zien. Kijk of ik in Lagos vertegenwoordigers zie van de door Julien gefotografeerde volken. Een paar keer zie ik inderdaad een Fulani vrouw op straat. Ze is te herkennen, nog steeds, aan haardracht en markeringen in het gezicht. Ik heb iedere keer de neiging om naar mijn camera te grijpen, maar doe het niet.

Alimat Alabi, Omobola Majekodunmi, Agnes Gregory, Maureen Onyeka, Judith Nwosu en Maureen Okolie in Igbo-kostuum

Omobola Majekodunmi in female Fulani (Sharo) kostuum  

Het gebeurt me te vaak om niet een patroon te gaan vormen. Ik ben ergens. In Nigeria. Alleen. Niet op mijn hoede. Ik kom aanlopen, ga even zitten onder een boom of lees een boek op een bankje. Dan word ik overvallen door een groep mensen, over het algemeen jongeren, met een camera en/of een fotograferende telefoon. Al dan niet gevraagd maken ze 'a snap' van dan wel met mij. Of eigenlijk, van en met mijn huidskleur. Een rare gewaarwording. Ik dacht geen ding te zijn, maar ben het wel voor hen, want wat weten zij van mij behalve de informatie die vastzit aan de verpakking die ze zien?

Bezoek aan het heilige Osun-bos in Osogbo 

Tunde Jayeola in de repetitieruimte van Theatre Centrik, Bariga, Lagos

Ik kom terecht bij Theatre Centrik. Een dans- en theatergroep die een thuis heeft in een schoolcomplex in Bariga. Er wordt iedere dag gerepeteerd. Men werkt toe naar een voorstelling die over een paar weken in première gaat, maar er wordt tijd gemaakt voor mijn wensen. Ik wil ze graag fotograferen in al de verschillende outfits waarmee zij mensen en dansen uit de verschillende Nigeriaanse regio’s vertolken. Ik was er eerder, in het klaslokaal dat fungeert als repetitieruimte. Toen viel me het geschilderde gebouw op een doek aan de muur niet op. Nu zie ik meteen dat het lijkt op wat een van Juliens foto’s laat zien. Een stukje onbereikbaar Nigeria hangt hier aan de muur. Dit vervolg schreeuwt nu al om een vervolg in een ander tijdperk.

----

Aanrader: alles over de reizen en projecten van Andrea Stultiens en bovendien veel prachtige fotografie op Facebook. Of bezoek www.andreastultiens.nl.